Verslag inspiratiesessie 2:

Dinsdag 30 november 2021

 

Sprekers

Imke de Boer

Frank Verhoeven

Jack & Maartje Verhulst

 

Kernpunten / Key take-aways van deze inspiratiesessie

  • De basis van een gezond dieet is een plantaardig dieet. Vanuit het perspectief van een planeetvriendelijk dieet is de veehouderij het meest effectief als een klein beetje akkerland wordt gebruikt voor dierlijk voedsel (grasland) en dat wordt aangevuld met reststromen. Dit is dan ook effectiever dan een veganistisch dieet. Als je veganistisch eet, heb je meer akkerland nodig dan wanneer je een klein beetje dierlijk voedsel eet die worden gevoed met grasland en reststromen.
  • Om het natuurlijk kapitaal te behouden, is het nodig dat boeren beloond worden voor de groene en blauwe diensten die ze leveren (zoals op het gebied van natuur, landschap en waterbeheer) dat de eindige grondstoffen en de import van diervoer belast wordt, en er is een manier nodig waardoor de grondprijzen niet zo hoog zijn. 
  • Er komt nu te veel stikstof binnen in Nederland. Via de inputs van o.a. krachtvoer en kunstmest komt het in onze landbouw kringloop. Daarom is het belangrijk om de input te minimaliseren én tegelijkertijd toch genoeg productie te krijgen. Deze focus spreekt ook boeren aan, en hun vakmanschap.
  • Er kan worden gestuurd op oplossingen door stimuleringsregelingen en verleidingsmodellen. Dit wordt op verschillende plekken bedacht: bijvoorbeeld in Drenthe, pachtbeleid Brabant Water en bij Friesland Campina (d.m.v. een lijstje indicatoren waar een premie tegenover stond). Er komt steeds meer op gang hierdoor. Hierdoor worden boeren op hun vakmanschap aangesproken, met KPI’s. Het doel is dus om te stapelen, deze initiatieven te combineren en elkaar te versterken.
  • Boeren zijn erg afhankelijk bent van de grote partijen; de “big agro”. De “big agro” sturen op de route naar een lage kostprijs en minder input om er zoveel mogelijk in je eigen portemonnee te houden. Als je wilt veranderen, naar bijvoorbeeld biologisch en extensief, merk je dat je wordt tegengehouden door “big agro”.
  • Met een divers verdienmodel kunnen boeren een biologisch bedrijf rendabel houden. Bijv. in de melkveehouderij: via de verkoop van melk aan huis en/of via een afnemer, via lokale markten, via vleesverkoop, via coöperaties en samenwerkingsverbanden. Dit is innoveren. Deze innovators verdienen meer steun om op te starten en om rendabel te blijven.

Verslag

Spreker: Imke de Boer

Dieren in voedselsystemen, wordt onderverdeeld in een aantal thema’s in het debat:

  • Hebben we nog wel dieren nodig, nutritioneel?
  • Past dierlijk voedsel eigenlijk wel in een planeetvriendelijk dieet?
  • Dierenwelzijn - we moeten het systeem aanpassen aan het dier, in plaats van andersom.
  • Zoönose – risico op infectieziekten die van dier op mens kunnen overgaan).
  • Kunnen we in de toekomst nog wel dieren houden en doden voor ons voedsel?

Je moet je in ieder geval over deze onderwerpen uitspreken. Het idee is om iets meer wetenschappelijke onderbouwing over deze thema’s aan te brengen.

Wat is een gezond dieet?

In 2019 een belangrijk rapport verschenen. Hoe ziet een gezond dieet eruit?

    • De basis van een gezond dieet is plantaardige voeding. Het is belangrijk dat mensen voor een groot deel van hun dieet uit plantaardig bestaat.
    • We hebben ongeveer 60 gram eiwit per dag nodig aan dierlijk voedsel. Dat is ongeveer de helft van wat we nu eten.
    • Het doel is meer onverzadigde vetten te eten. Dieren bestaan vooral uit verzadigde vetten.
    • Dit advies komt voor een groot deel overeen met de schijf van vijf.

Wat is een planeetvriendelijk dieet?

  • Voor het produceren van voedsel is bewerkbaar land, grasland en water nodig. Een planeetvriendelijk dieet neemt een planeetperspectief als vertrekpunt en richt zich op eten voor mensen in eerste instantie, niet voor dieren. Bijna de helft van het land wordt nu gebruikt voor diervoedsel
  • Onvermijdbare restproducten moeten op een manier terug worden gebracht in het voedsel- en landbouwsysteem.
  • Herkauwers zijn er goed in om graslanden, die mensen niet kunnen eten, om te zetten in hoogwaardig voedsel.
  • Door op deze manier te kijken, is de veehouderij het meest effectief waarbij een klein beetje akkerland wordt gebruikt voor dierlijk voedsel (grasland) en dat wordt aangevuld met reststromen. Dit is dan ook effectiever dan een veganistisch dieet. Als je veganistisch eet, heb je meer akkerland nodig dan wanneer je een klein beetje dierlijk voedsel eet die worden gevoed met grasland en reststromen.
  • Belangrijk is dus om reststromen te verwaarden.
  • Veehouderij levert ook veel ecosysteemdiensten.
  • We moeten ook kijken naar veehouderij met dieren die nog niet veel worden gebruikt, zoals insecten en viskwekerij.

Ecologisch plafond:

  • Daarom is het heel belangrijk dat het beleid vaststelt wat het ecologisch plafond is van ons systeem. Daar zit de crux van de problemen nu, dat het onduidelijk is hoeveel land, hoeveel water en hoeveel emissies wij kunnen uitgeven aan voedselproductie.
  • Dus: Streven naar doelbeleid.

Dierwaardig bestaan:

  • Belangrijk dat dieren niet alleen lichamelijk gezond zijn, maar ook soorteigen gedragsbehoeften kunnen tonen en de positieve staat van welzijn kunnen ervaren.
  • Wanneer er minder dieren worden gehouden, is het ook beter mogelijk om een dierwaardig bestaan te gunnen aan de dieren.

Wat is van waarde?

  • Behouden van natuurlijk kapitaal:
    • Boeren moeten ook worden beloond voor de groene en blauwe diensten die ze leveren (zoals op het gebied van natuur, landschap en waterbeheer).
    • De eindige grondstoffen en de import van diervoer moet belast worden.
    • Er moet een manier gevonden worden waardoor de grondprijzen niet zo hoog zijn.
  • Produceren met respect voor mens & dier: meer duidelijkheid over de rechten van dieren en mensen.
  • Stimuleren gezond dieet.
    • Als dieren inderdaad alleen op reststromen en gras worden gehouden, moet er genoeg overblijven voor mensen. Dit moet mogelijk zijn.
    • Belast “lege calorieën” (verbied reclame)
    • Verlaag BTW op groente en fruit.

Vragen:

Moeten we niet met oog op ontbossing en het uitgangspunt reststromen, de import op soja beperken?

Soja is natuurlijk een oorzaak van ontbossing, maar het eigenlijke probleem is het landgebruik dat we wereldwijd inzetten voor landbouw. Verder is het gebruik van soja in de Nederlandse veeteelt nu inderdaad een probleem.

Er gaan argumenten op om op basis van regio’s te differentiëren, qua ruimte voor veeteelt in relatie tot stikstof. Maar lopen we dan niet het risico dat we ook de nu “schone” regio’s óók enorme vervuiling gaan veroorzaken?

Er zit een ruimtelijk ordening aspect aan het verhaal. Er zijn regio’s met vruchtbaar akkerland. Maar die moet je dus niet inzetten voor intensieve veehouderij, maar voor voedsel van de mens. Dit moet nog steeds gebeuren op basis van natuurlijke principes en naar draagkracht van de natuur. Maar, je moet wel differentiëren op basis van de bodem. Dus: Akkerbouw waar mogelijk, en grasland op de rest van de plekken.

Spreker: Frank Verhoeven

Wat is nou kringlooplandbouw?

  • Op basis van een plaatje over een Friese boer en de stikstof aankoop: deze boer bouwde systematisch zijn input af.
  • Dus kunstmest en (kracht)voer werden steeds minder gebruikt.

De sleutelvraag is: hoe komen we van de stikstof af, zowel uit kunstmest en krachtvoer?

  • Op dit moment komt een miljoen kg stikstof Nederland binnen.
  • Ondertussen is er een enorme hoeveelheid aan wet- en regelgeving rondom de kringloop in de landbouw.

De oplossing van de kringlooplandbouw:

  • Minimaliseren van de input, en toch genoeg productie krijgen. Deze focus spreekt ook boeren aan, en hun vakmanschap.
  • De kringloopwijzer biedt hier handvaten.

Hoe komen we daar?

  • Door stimuleringsregelingen en verleidingsmodellen. Dit wordt op verschillende plekken bedacht: bijvoorbeeld in Drenthe, pachtbeleid Brabant Water en bij Friesland Campina (d.m.v. een lijstje indicatoren waar een premie tegenover stond). Er komt steeds meer op gang hierdoor.
  • Hierdoor worden boeren op hun vakmanschap aangesproken, met KPI’s.
  • Het doel is dus om te stapelen, deze initiatieven te combineren en elkaar te versterken. Bijvoorbeeld: Friesland Campina + Rabobank + Provincie Drenthe.
  • In de akkerbouw is dit moeilijker. Er is een biodiversiteitsmonitor akkerbouw, maar een akkerbouwbedrijf is geen “steady state”. Het wisselt veel van percelen. KPI’s voor kringlooplandbouw, wordt nu ontwikkelt voor LNV. www.wur.nl/kpi.
  • De integraliteit moet bovenaan staan. Als je doorschiet op 1 thema, schiet je “terug” op een ander thema. Dit wordt nu ontwikkelt door WUR, Louis Bolk en Boerenverstand.

Vragen:

In hoeverre draagt stimuleringsbeleid in de melkveehouderij bij aan de richting die Imke gaf van 23g dierlijk eiwit per persoon per dag eten?

Gewassen geteeld voor menselijke consumptie, moet beloont worden. We zijn er nog niet, maar dit moet wel terugkomen in een KPI systeem. Dit kan nog sterker terugkomen.

Hoe bescherm je de boer, wanneer hij hier voor gaat en de afnemers bijvoorbeeld afhaken?

De boer moet eigenaar blijven van zijn eigen datastromen.

Sprekers: Jack & Maartje Verhulst

Biologische boerderij van Jack en Maartje Verhulst:

  • Jack en dochter Maartje boeren sinds 5 jaar biologisch. Die keuze was er altijd al, om het te willen worden. Maar economie en markt lieten het eerder niet toe.
  • Waarom biologisch? Door een persoonlijke ervaring met gezondheid, of ontbreken van gezondheid. Gezond eten draagt bij aan een goede gezondheid. Daar wilden Jack en Maartje ook aan bijdragen: aan kwaliteit en niet bulkproductie.
  • Boerderij: 90 hectare grond, waarvan 50 hectare huiskavel. Het doel is om opbrengsten te krijgen voor de volgende generatie, zorgen dat het bedrijf mee kan met de tijd en de kans heeft om door te groeien naar de toekomst toe. Een boterham verdienen, maar ook klein stukje aarde beter achterlaten dan hoe zij was gevonden.

Hiervoor is een beter verdienmodel nodig:

  • Dat gaat over een betere overdraagbaarheid van het bedrijf. Het pensioen zit nu in het bedrijf. Het doel –en tegelijk de uitdaging- is nu om zowel pensioen uit het bedrijf te krijgen, maar ook om het goed achter te laten aan dochter Maartje en de schoonzoon.
  • In het verleden ervaren dat je als boer erg afhankelijk bent van de grote partijen. De “big agro” heeft een sterke vinger in de pap, en kunnen bijna bepalen hoe een boer zijn bedrijf voert. Als je wilt veranderen, naar bijvoorbeeld biologisch en extensief, merk je dat je wordt tegengehouden door “big agro”.
  • De “big agro” sturen op de route naar een lage kostprijs en minder input om er zoveel mogelijk in je eigen portemonnee te houden. Het aantal liters gaat misschien omlaag, maar het gaat er uiteindelijk om wat er aan het eind van de rit overblijft. Het belangrijkste is dus om de input te verminderen.
  • Grondprijzen voor landbouwgrond is duur. Daardoor op zoek gegaan naar private investeerders, en zijn gebroken met de banken en met Friesland Campina. Ook de banden met belangenbehartiger ZLTO zijn verbroken, omdat ze ervaarden dat zij hun belangen niet meer behartigden.
  • Lagere kosten zijn de route om te gaan en vormt de oplossing voor hun boerderij: koeien worden volledig gras gevoerd (geen maïs), beperkt aantal koeien zodat ze volledig de kring kunnen sluiten met de grond die ze hebben. En daarnaast veel weidegang, wat ook leidt tot de laagste ammoniak uitstoot.

Het verdienmodel van de toekomst: meer focus op rol binnen de samenleving, afzet van producten:

  • Inkomsten voornamelijk uit melk (ecoholland). Dit is gecertificeerde melk, met andere eiwit samenstelling dan “mainstream” melk. Mensen met melk intolerantie, kunnen deze melk beter verdragen.
  • De verkoop gebeurd via een melktap op de boerderij, waar mensen uit de machine melk kunnen kopen. En er wordt zelf yoghurt gemaakt op de boerderij, om te verkopen én om zo zelf hun verhaal aan mensen te kunnen vertellen.
  • Een andere inkomstenbron is het vlees van de dubbeldoel koeien die geschikt zijn voor melk en vleesproductie. Het grootste deel wordt verkocht via de biologische slagerij Groeneweg. Daarnaast worden koeien geslacht voor de verkoop van vlees voor familie en vrienden. Daarnaast overwegen ze ook verkoop van vlees aan huis.
  • Natuurbeheer vormt een andere bron van inkomsten. Tegelijk, er moet een beter verdienmodel komen voor het leveren van ecosysteemdiensten (zoals de Green Deal voor stikstof)
  • Lokale afzet ook via de samenwerking met een bakker in Etten-Leur. De tarwe die wordt geproduceerd, wordt door de bakker gebruikt voor zijn brood.
  • Een coöperatie oprichten met acht Brabantse boeren is een andere manier om het verdienmodel te versterken.

Wat hebben is er nodig:

  • Samenleving moet bewust gemaakt worden. Biologisch kopen, geeft ook toekomst aan biologische boeren.
  • Afnemen door bijvoorbeeld provincie, scholen, ziekenhuizen draagt bij aan de markt voor biologische boeren.
  • En stimuleren van innovators.

Discussie

Hagar Rooijackers over wat raadsleden kunnen doen:

  • goede omgevingswaarden in omgevingsplan
  • stimulering biologische inkoop, en streekproducten
  • vergroening pachtbeleid .

Over wat provinciale statenleden kunnen doen:

  • omgevingswaarden en instructieregels omgevingsverordening
  • handreiking natuurinclusieve landbouw
  • bundeling grondinstrumentarium
  • vergroening pachtbeleid
  • bundeling financieel instrumentarium voor vergoeding groen-blauwe diensten, landschap/weidevogels/vitale bodem etc

Over wat GroenLinksers kunnen doen: blijf je alsjeblieft bemoeien met de ruimtelijke ordening. Want we hebben daar nog te weinig positie. Van Europa, tot provincies, waterschappen en gemeenten. De groene golf heeft de ruimtelijke beleidstafels nog niet bereikt.

Boodschap voor de GroenLinks Voedsel-en Landbouwvisie:

  • Imke de Boer: Belangrijk om na te denken over verandering van het voedselsysteem, niet alleen de boeren. Het gaat ook echt om de consumptiekant, niet alleen de productiekant.
  • Frank: Al die miljarden die op dit moment vliegen naar opkopen e.d., steek die in de landbouwtransitie, niet het opkopen van een “paar” boeren.
  • Jack & Maartje: Lange termijn beleid, zodat boeren weten waar ze aan toe. Help de boeren en faciliteer de boeren die willen omschakelen. En zorg dat daar een rol voor is. Stimuleer ook de vraag van bio producten. Ondersteun innovators.